Giovanni Michelucci (Pistoia, 2 januari 1891 - Florence, 31 december 1990) was een Italiaans architect, stedenbouwkundige en graveur. Hij was een van de belangrijkste Italiaanse architecten van de 20e eeuw, beroemd door onder meer het ontwerp van het station Santa Maria Novella in Firenze en de kerk Autostrada del Sole. Later realiseerde hij samen met Bruno Sacchi in Colle di Val d'Elsa het hoofdkantoor van Monte dei Paschi di Siena (1973-1983), waarbij opnieuw verschillende materialen werden gecombineerd en werd getracht een dialoog met de omgeving tot stand te brengen zonder afstand te doen van een hedendaagse architectonische taal.

Giovanni Michelucci

Giovanni Michelucci werd op 2 januari 1891 in Pistoia geboren als zoon van Bartolommeo en Ida Borri. De familie bezat een gekwalificeerde werkplaats voor de ambachtelijke en artistieke bewerking van ijzer, die door zijn grootvader Giuseppe opgericht in 1864. De Officine Michelucci was het toneel van zijn eerste ervaringen in het gebruiken en modelleren van staal.

Na zijn studies aan het Hoger Instituut voor Architectuur in Firenze en zijn professionele en artistieke ervaringen in de Toscaanse provincie, verhuisde hij naar Rome waar hij zijn toekomstige vrouw Eloisa Pacini ontmoette (1927), de architectuurcursus gaf aan het Regio Istituto Tecnico Industriale (Koninklijk Technisch Industrieel Instituut) en zijn eerste professionele successen behaalde [4].

Hij werd erkend als een originele en autonome stem in het Italiaanse architectonische debat, bezield door de confrontatie tussen de jonge generatie van rationalisten en de nationale academische cultuur.

Zijn jaren in Rome met het ontwerp van twee Instituten voor de universiteitsstad en zijn overwinning in de prijsvraag voor het nieuwe stationsgebouw van Firenze in 1932, behaald met de Toscaanse Groep, bekrachtigden Michelucci's rol in de vernieuwing van de Italiaanse architectuur.

Bij de wederopbouw van het land na de verwoestingen van de oorlog zou hij tot de protagonisten van het architectonische debat behoren, zowel door het tijdschrift "La nuova città", dat hij eind 1945 oprichtte, als door de voorbeeldfunctie van zijn voorstellen en ingrepen in het verwoeste centrum van Firenze.

Na de bevrijding werd hij decaan van de architectuurfaculteit van Firenze, een voorvechter van een diepgaande disciplinaire vernieuwing van de architectuur en de stedenbouw en van de rol van de faculteit ten opzichte van de problemen van de stad, waarvan de brief die hij aan de studenten en de faculteit schreef met de titel "Het geluk van de architect" het manifest zou worden.

In 1948 verhuisde hij naar de Faculteit Ingenieurswetenschappen in Bologna en in de jaren vijftig en zestig zette hij zijn persoonlijke architectonische revolutie voort met de cyclus van kerken, met als hoogtepunt de Chiesa dell'Autostrada del Sole en de Chiesa di Longarone, en talrijke andere openbare en particuliere werken [4].

In de jaren zeventig en tachtig werd hij opnieuw protagonist van de complexiteit van gebeurtenissen, transformaties en ideeën die die jaren bezielden en die Michelucci niet alleen in nieuwe projecten vertaalde, maar ook in de oprichting van een Stichting die aandacht had voor de complexiteit van sociale kwesties en stedelijke problemen.

Het project voor het nieuwe ziekenhuis te Sarzana en dat voor de Giardino degli Incontri in de gevangenis van Sollicciano te Firenze geven een beeld van de buitengewone vitaliteit van de late Michelucci, enthousiast en onvermoeibaar, blijft hij een non-conformist en een grote vernieuwer[4].

Na een leven dat bijna een eeuw duurde overleed hij in de nacht van 31 december 1990, twee dagen voor zijn 100ste verjaardag, in zijn atelier te Fiesole.

Monte dei Paschi di Siena (1973-1983

Het ontwerp en de realisatie van het nieuwe hoofdkantoor van Monte dei Paschi di Siena (1973-1983) in Colle di Val d'Elsa behoort tot Michelucci's laatste ontwerpperiode. Parallel aan de thema's die hem na aan het hart lagen, zoals het concept van de nieuwe stad met ruimten en architectuur die gebaseerd waren op de behoeften van het individu, en plaatsen van intens sociaal weefsel, versterkte de meester in deze periode de relatie tussen vorm en structuur met het gebruik van staal als een eerlijk materiaal, dat in staat is zich in te passen in een geconsolideerde historische context. De combinatie van moderne en traditionele materialen, typisch voor de architectuur van Michelucci, maakte het mogelijk een dynamisch gebouw te realiseren, met een eigentijdse taal maar tegelijkertijd geworteld in de geschiedenis van de plaats. Hier stond ooit de de Lanificio Susini, een fabrieksgebouw dat Antonio Salvetti ontwierp voor de familie Usimbardi,  dat later werd omgebouwd tot glasblazerij en in 1977 werd gesloopt om plaats te maken voor het gebouw van Giovanni Michelucci.
De familie Usimbardi, een zeer invloedrijke en machtige familie in Colle, waren pioniers in de glas- en ijzerproductie. Zij schonken de stad niet alleen een bisschop, maar waren ook verantwoordelijk voor de bouw van het Conservatorio San Pietro, het Palazzo Vescovile en de kathedraal van Colle di Val d'Elsa.

In het volgende decennium hield Michelucci zich bezig met talrijke projecten, waarvan de meeste ook door hun utopisch karakter geen succes werden. Met een eerste schenking van ongeveer 900 van zijn tekeningen werd in 1980 het permanente documentatiecentrum over zijn werk opgericht door de gemeente Pistoia, die hem de titel verdienstelijk burger toekende. In 1982 richtte Michelucci samen met de regio Toscane en de gemeenten Pistoia en Fiesole de  Fondazione Giovanni Michelucci op.
Deze stichting stond onder leiding van zijn vriend en medewerker Guido De Masi, was gevestigd in de villa Il Roseto, waar Michelucci woonde en werkte, en had als doel 'bij te dragen aan studies en onderzoek op het gebied van stedenbouw en moderne en hedendaagse architectuur, met bijzondere aandacht voor de problematiek van de sociale structuren'.
Na de publicatie van La Nuova Città werd het opzet van de stichting verruimd met aandacht voor onderwerpen als Gevangenis en Stad, School en Periferie, Stad en Waanzin.
Exemplarisch voor het engagement in deze periode is de Tuin der Ontmoetingen in de Florentijnse gevangenis van Sollicciano, een project dat vanaf 1986 samen met gevangenen is ontwikkeld om een plek te creëren voor serene ontmoetingen met familieleden, en dat in 2007 voltooid werd.