De Zwitserse kunstenaar Jean Tinguely (1925–1991) speelde in de jaren vijftig een grote rol in de ontwikkeling van de  kunst. De invloed van het Franse dadaïsme is duidelijk voelbaar in zijn werk. Aan de statische kunst van de modernisten voegt hij het element beweging toe en ligt zo mee aan de basis van de kinetische kunst.
Zijn bewegende en veranderende machines waren een uitdrukking van zijn overtuiging dat de essentie van zowel het leven als de kunst bestaat uit continue verandering, beweging, en instabiliteit. Zijn nutteloze machines kunnen daarnaast worden opgevat als karikaturen van en kritieken op de mechanische wereld, het technologische systeem, en het geloof in de technologische vooruitgang. Met  interactieve tekenmachines en wild dansende installaties van schroot, afval, kledingstukken en objects trouvés verzet hij zich tegen de conventionele statische kunst. Zijn mobiele sculpturen zullen hem wereldberoemd maken.
Hij maakte deel uit van het Nouveau Réalisme en was dan ook een goede vriend van Yves Klein en Daniel Spoerri.
In 1955 ontmoette hij Niki de Saint Phalle in Parijs, in de Impasse Ronsin. Deze steeg in Montparnasse was in die tijd al een bekende kunstenaarskolonie, waar ook Constantin Brancusi, Max Ernst, Daniel Spoerri en Larry Rivers hun atelier hadden.

Jean Tinguely en Niki de Saint-Phalle

Niki de Saint Phalle was een Frans-Amerikaanse kunstschilderes en beeldhouwster. Zij verwierf vooral bekendheid met haar vaak reusachtige Nana-beelden. Deze over het algemeen grote beelden met veel ronde en bolle vormen - symbolen van vruchtbaarheid en vitaliteit -  zijn een feest van kleur, kinderlijke verbeelding en vrouwelijke kracht. In 1955 leert ze Jean Tinguely kennen. Vanaf eind 1960 werkte en woonde ze met hem samen. Vanaf 1961 produceren ze gezamenlijk werk. Hij trouwde met haar op 13 juli 1971.

Het collectieve van veel van Tinguely’s projecten was een deel van zijn kunstenaarschap. Jean Tinguely speelde een grote rol in het leven van Niki de Saint Phalle, zowel in de vroege werken die ze in Parijs realiseerde als in haar levenswerk in Capalbio. De Giardino dei Tarocchi beschouwt ze zelf als haar magnum opus. Jean Tinguely realiseerde enkele mooie werken in het park, zoals La Ruota della Fortuna, La Torre di Babele en Il Mondo. Omgekeerd was Niki de Saint Phalle van dichtbij berokken bij het werk van Jean Tinguely, en haar rol in het ontstaan van bijvoorbeeld Le Cyclop is niet te onderschatten.
Hun bekendste gezamenlijke kunstwerk is de Stravinsky-fontein voor het Centre Pompidou in Parijs, dat ze samen realiseerden in 1982-83.

Le Cyclop

Le Cyclop, ook bekend als Le Monstre of La Tête, is een monumentale sculptuur die de Zwitserse beeldhouwer Jean Tinguely tussen 1969 en 1994 bouwde in samenwerking met Niki de Saint Phalle, en met bijdragen van kunstenaars uit zijn 'artistieke familie', Daniel Spoerri, Jean-Pierre Raynaud, Eva Aeppli, César, Arman en enkele anderen. De Cycloop is gebouwd tussen vier, eeuwenoude, eiken, die deel uitmaken van het totale kunstwerk. Het gezicht van de Cycloop is ontworpen door Niki de Saint Phalle en is bedekt met duizenden scherven van spiegelglas.

Het werk bevindt zich in Le Bois des Pauvres in Milly-la-Forêt, niet zover van Fontainebleau.

Le Cyclop

In 1963 kocht de kunstenaar met Niki de Saint Phalle de voormalige dansbar "Au Cheval Blanc" in Soisy-sur-École. Het echtpaar bezit ook een voormalige tempelierscommanderij in Dannemois die dienst deed als werkplaats.

Niki de Saint Phalle herinnert zich de context van de aankoop (of bezetting) van de grond:

«Nous avions peu d’argent. Comment acheter un terrain ? L’idée nous est venue des bois près de Milly-la-Forêt, à côté de là où on habitait. On n’a pas le droit de construire, donc les terrains se vendent pour presque rien. Nous avons été voir le maire de Milly-la-Forêt […] Il nous conseilla de ne demander aucune permission officielle, car elle serait automatiquement refusée, mais de commencer en douce et lui fermerait les yeux.[..] Une fois qu’on avait acheté le terrain, on a décidé qu’on ne voulait pas être propriétaires, puisque nous allions demander à d’autres artistes de participer […] Jean pensa que ce serait une bonne idée de donner le terrain à la personne la plus riche que nous connaissions. Nous avons pensé tout de suite à notre grand ami Jean de Menil. Il était d’accord et a même ajouté un petit bout de terrain qu’il a acheté. Aujourd’hui, Dominique de Menil a donné le terrain à la France [7]».

La Commanderie in Milly-la-Forêt

Net ten noorden van de stad Milly-la-Forêt, ligt het kleine stadje Dannemois. In 1970 kocht Jean Tinguely er een groot huis, en Niki de Saint Phalle en hij verbleven er enkele jaren tijdens de bouw van Le Cyclop. De Commanderie, ook wel La Louvetière genoemd, behoorde ooit tot een Orde van de Tempeliers. Geïntrigeerd door de mystiek van het pand, doorzochten Saint Phalle en Tinguely het huis naar de schatten van de Tempeliers, maar vonden er geen. Ze vonden wel geheime doorgangen die uit het dorp leidden en een enkele die naar de kerk leidde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het huis gebruikt als veldhospitaal.

Le Cyclop

Van 1969 tot 1994, ongeveer 25 jaar, werkten Jean Tinguely en Niki de Saint Phalle aan De Cycloop. De bouw van het beeld duurde tien jaar Het duurde nog vijftien jaar om alle bijdrages van de vele andere kunstenaars aan het project, te installeren en integreren.

Sommige kunstenaars namen vanaf het begin deel aan het werk en zetten samen de structuur van Le Cyclop op: Jean Tinguely, Seppi Imhof, Bernhard Luginbühl, Rico Weber, Niki de Saint Phalle en Daniel Spoerri.

Hommages

In Le Cyclop brengt Tinguely hulde aan kunstenaars die zijn artistieke carrière hebben gemarkeerd. Zo presenteert Tinguely in De Cycloop drie werken die gewijd zijn aan drie grote kunstenaars van de twintigste eeuw: Kurt Schwitters, Marcel Duchamp en Yves Klein.
Voor Tinguely stonden Schwitters en Duchamp voor de geest van vrijheid, '"Schwitters et Duchamp […] c’était l’esprit de la liberté, la joie d’entreprendre avec tout"[12].
Op hetzelfde niveau als Le Théâtre maakte Tinguely een Méta-Merzbau. Met dit werk wil hij de Merzbau van Schwitters oproepen, een kunstenaar die hij al heel vroeg had leren kennen en waarderen. Schwitters had in zijn huis een Merzbau opgebouwd, die ontstond tussen 1920 en 1936 en gemaakt was van gevonden voorwerpen, materiaal dat hij per toeval vond en vervolgens af met olieverf en pleister afwerkte.

La Broyeuse de chocolat of De of Chocoladebreker, staat bij de ingang van Le Cyclop en verwijst naar Marcel Duchamp en diens schilderij Broyeuse de chocolat, n°1 uit 1913, dat een chocoladebreker op een lage tafel voorstelt.

Bovenaan De Cycloop is een groot waterbassin gevuld met water. Dit is de hommage aan Yves Klein, die een van de goede vrienden was van Tinguely nadat ze elkaar in de Impasse Ronsin hadden leren kennen. Het water weerspiegelt de blauwe lucht en refereert aan de blauwe Monochromen van Yves Klein. Tinguely wilde een werk maken «digne de cet homme qui rêvait d’un art immatériel fait de sensibilité pure, lui qui affirmait volontiers que la Terre est plate et carrée, quitte à débattre la question toute une nuit […] une surface sobre et grandiose, projetée au-dessus du monde dans le salut d’un grand artiste à un autre […]"[13].
Daniel Spoerri maakte een gekantelde kopie van zijn hotelkamer waar Jean Tinguely hem vaak kwam opzoeken.

Eva Aeppli, Hommage aux déportés

Eva Aeppli bracht haar jeugd door in Bazel, waar zij opgroeide in een antroposofisch milieu. Van 1943 tot 1945 bezocht zij de Kunstgewerbeschule in Bazel, waar zij Jean Tinguely leerde kennen. In 1951 trouwde zij met Tinguely.
Het werk van Aeppli, vaak in serie of cyclus gemaakt, is sterk beïnvloed door de thema's oorlog, geweld, concentratiekamp, massavernietiging en het verlies van menselijkheid. In een spoorwegwagon van de SNCF platste zij 15 sculpturen in witte zijde en kastanjebruine velours.

Participerende kunstenaars en kunstwerken

Jean Tinguely : La Broyeuse de chocolat (Hommage à Marcel Duchamp), "La Tour Merzbau (Hommage à Kurt Schwitters)", le Bassin (Hommage à Yves Klein), "Méta-Maxi en Méta-Harmonie IV", Le Théâtre en Le Wagon.
Niki de Saint Phalle : La Face aux miroirs, Carrelage aux damiers, "a Colonne, L'incitation au suicide en Le Banc.
Bernhard Luginbühl : Porte circulaire, Porte-levis, Fausse porte, Le Flipper Tellflipper, L'Oreille en Hommage à Louise Nevelson.
Pierre Marie Lejeune : Le Rameur en La Billetterie.
Rico Weber : Les Gisants en Le Tableau électrique.
Philippe Bouveret : Tableau générique en Le Théâtre.
Giovanni Podesta : II Piccolo Museo (7 sculpturen).
Jesús Rafael Soto : Pénétrable sonore.
César : Deux compressions.
Arman : Accumulation (accumulatïe van de bij de constructie van de Cyclop gebruikte handschoenen).
Daniel Spoerri : La chambre de Spoerri, le restaurant de Spoerri.
Eva Aeppli : Hommage aux déportés (15 sculpturen in witte zijde en kastanjebruine velours in een spoorwegwagon van de SNCF)
Jean-Pierre Raynaud : Jauge.
Larry Rivers : Hommage à mai 1968
Seppi Imhof : De lasser die heeft meegewerkt aan de bouw van La Tour Merzbau.

 

Ondanks het engagement van Tinguely werd La Tête na jaren van hard werken onvoltooid achtergelaten. Vanaf 1987 werden jongere kunstenaars als Pierre Marie Lejeune en Philippe Bouveret opgeroepen om de spiegels op het gezicht van de Cycloop vast te lijmen.

Tinguely en Niki de Saint Phalle schonken Le Cyclop in 1987 aan de Franse staat. De officiële overdracht vond plaats in 1994, waarbij de Franse president, François Mitterrand en de minister van cultuur, Jacques Toubon aanwezig waren.

De Giardino dei Tarocchi in Toscane

In 1979 was Niki de Saint Phalle begonnen met de bouw van de Giardino dei Tarocchi in Garavicchio, in het zuiden van Toscane. Daar werkte ze meer dan vijftien jaar aan haar beeldenpark Giardino dei Tarocchi, waarin figuren uit het tarotkaartspel haar fantasie gestalte gaven. Voor de aanleg van het park liet Niki de Saint Phalle zich enigszins inspireren door het park Güell van Gaudi in Barcelona dat ze al in 1955 had bezocht, en het Parco dei mostri in Bomarzo.
De Giardino dei Tarocchi beschouwt ze zelf als haar magnum opus. Jean Tinguely realiseerde enkele mooie werken in het park, zoals La Ruota della Fortuna, de schrootbliksem in La Torre di Babele en Il Mondo.