Al in de twaalfde eeuw ontstond in Monteroni d'Arbia een spedale om pelgrims en kooplieden te verwelkomen die langs de Via Francigena reisden. Monteroni d'Arbia ligt in de omgving van Siena, ongeveer 13 km ten zuiden van de stad. Cuna, dat met zijn kerk iets verder stroomafwaarts ligt, beschikte al sinds de 11e eeuw over een ziekenhuis. Het was een ontvangstpunt voor reizigers en pelgrims die in groten getale door deze nederzetting trokken. In de 13e eeuw kwam het gehele gebied onder Sienese controle en een bepaalde boerderij, gelegen op de poggiarello van “Cuna e Castelluccio”, werd uitdrukkelijk geschonken aan het Sienese Ospedeale della Scala en op die fundamenten begon de bouw van de grancia of graanschuur.

Vanaf dat moment ontwikkelden grancia of versterkte boerderij, en dorp zich hand in hand. Het was in 1295 dat de legaten werden gedaan aan de toenmalige rector van Santa Maria della Scala, Ristoro di Giunta. Het echte begin van de geschiedenis is echter te danken aan zijn opvolger, Giovanni di Tese Tolomei. In september 1314 werd met de bouw van het monumentale gebouw begonnen.
De grancia werd gebouwd als centrum voor het verzamelen van graan en landbouwproductie die nodig waren voor het levensonderhoud van het ziekenhuis van Santa Maria della Scala in Siena. De Grancia di Cuna is één van de best bewaarde versterkte boerderijen in het Sienese gebied.

Cuna heeft, juist vanwege de strategische ligging aan de Francigena, meerdere pausen en koningen ontvangen: in 1386 Urbanus VI, in 1420 Martinus V en in 1451 Paulus III. In 1640 overleed Karel van Guise, afkomstig uit de familie Lotharingen, en volgens de overlevering rusten zijn ingewanden nog steeds in de dorpskerk.[3]

De Grancia di Cuna valt op door zijn monumentale verschijning in het landschap van de Crete Senesi. Het indrukwekkende gebouw geeft ons een idee hoeveel het Siënese bestuur geïnvesteerd heeft  in de bouw en bescherming ervan. Het is tot op de dag van vandaag een fundamenteel historisch getuigenis van een middeleeuwse versterkte boerderij en een van de meest bijzondere en interessante architectonische complexen op het Siënese platteland.

Grancia van Cuna, het oudste bewijs van een middeleeuwse versterkte nederzetting

In 1295 kocht Ristoro di Giunta, de rector van het Spedale Santa Maria della Scala, een van de machtigste instellingen van die tijd, de grancia aan. Vanaf dat moment ontwikkelde de Grancia zich tot een klein autonoom ommuurd gehucht, met poorten en torens, huizen en een boerderij in het centrum. Bij zijn overlijden liet hij de hele heuvel na aan Santa Maria della Scala. Vanaf dat moment werd begonnen met de bouw van een versterkte boerderij die het middelpunt zou worden van alle bezittingen van het ziekenhuis in de Val d'Arbia. De werkzaamheden zijn vermoedelijk begonnen in 1314, op initiatief van Ristoro's opvolger, Giovanni de' Tolomei.
Als gevolg van sterke politieke en militaire instabiliteit, werd de Spedale gedwongen om de graanschuur te versterken (grancia was in feite de term voor de versterkte graanschuren).

Een kleinen geschiedenis

De boerderij van Cuna bestuurde een uitgestrekt gebied met huizen, boerderijen, winkels, duiventillen, steen- en kalkovens, molens en herbergen. Bovendien diende het als opslagplaats voor tarwe, meel en granen, die vanuit de hele omgeving naar het ziekenhuis van Siena werden aangevoerd. Het was de belangrijkste leverancier van meel aan de stad Siena en diende ook als reserveopslagplaats in geval van epidemieën en hongersnoden.

Giovanni de' Tolomei liet net buiten de muren ook de chiesa dei Santi Jacopo e Cristoforo bouwen die zowel door de boeren als de pelgrims gebruikt kon worden, zoals blijkt uit de toewijding van de pelgrims aan Giacomo il Maggiore en Cristoforo. De vestingwerken werden nog in de 14e eeuw voltooid.

Door de eeuwen heen hebben verschillende pausen en koningen in Grancia di Cuna verbleven, van Urbanus VI in 1386 tot Martinus V en Paulus III. Karel van Lotharingen stierf hier in 1640.[3]

Een rijk verleden, een onzekere toekomst

De Grancia di Cuna t verkeert al geruimetijd in een vergaande staat van verval. Het schitterende middeleeuwse gebouw raakt steeds meer onderkomen door de blootstelling aan weersinvloeden, aangezien het geen dak heeft en enkel door een zeil bedekt wordt. Het is hartverscheurend om te zien hoe zo'n imposant en belangrijk complex, een unieke getuigenis van de middeleeuwen in Siena, in verval raakt.
Toch is er een soort hoop. Sedert 2021 is de Via Francigena opgenomen in het Toscaanse Recovery Plan, of het Piano Nazionale di Ripresa e Resilienza (het Nationale Herstel- en Veerkrachtplan). Er bestaan plannen om de Via Francigena opnieuw te verplaatsen naar zijn oorspronkelijke route die door Cuna liep, waardoor fondsen die door het Herstelplan zijn toegewezen voor de herontdekking van de historische dorpen aan de Via Francigena, en om de oude paden, de ontvangstplaatsen voor pelgrims en de historische waardevolle bouwwerken te verfraaien, die precies verbonden zijn met het eeuwenoude verleden van hen die op deze wegen hun voetafdrukken vóór ons hebben achtergelaten. Cuna is bijvoorbeeld het enige ‘waterpunt’ op de route van Siena naar Buonconvento en kan een sleutelrol spelen in deze herwaardering van de historische context van de pelgrimsroute [3].

Grancia di Cuna

Via Cassia Nord, 1444. More di Cuna (Monteroni d ’Arbia).

Het complex is al geruime tijd in restauratie, waarbij de daken en hellingbanen worden gerestaureerd. Het complex staat daarom gedeeltelijk in de steigers en is niet toegankelijk voor bezoekers.